جایگاه «سینما» در منظومه فکری رهبر انقلاب
حاتمی‌کیا می‌گویند به ما درجه بدهید؛ خدا به شماها درجه داده، بنده چه
درجه‌ای را به شما بدهم! درجه شما، درجه خدایی است. این ذوق و استعداد
هنری که شماها دارید، این همان درجه‌ای است که به شماها داده.» این جملات
رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار سینماگران و خطاب به ابراهیم حاتمی‌کیا
به خوبی نمایانگر نگاه ایشان به مقوله هنر و جایگاه هنرمندان است.
با رجوع به بیانات رهبر انقلاب دلیل این توجه روشن شده و راه را بر
برداشت‌های نادرست در مورد چنین تأکیداتی و مواجهه با آن به عنوان تعارف و
... می‌بندد. اساساً در نگاه آیت‌الله خامنه‌ای حقیقتِ هنر «عطیه‌ای الهی»
بوده و از جایگاه رفیعی برخوردار است:
«هنر گوهر بسیار گرانبهایی
است که ارزش و گرانبهایىِ آن فقط بدین جهت نیست که دل‌ها و چشم‌هایی را به
خود جذب می‌کند - خیلی از چیزهایی که هنری نیست، ممکن است چشم‌ها و دل‌هایی
را به خود جذب کند - نه، این یک موهبت و عطیه‌ی الهی است. حقیقتِ هنر - هر
نوع هنری - یک عطیه‌ی الهی است. فیلم هم چیز جذابی است؛ سینما خیلی عنصر
جذابی است، رسانه‌ی فوق‌العاده‌ای است، یعنی واقعاً الان هیچ‌چیزی مثل
سینما نیست از لحاظ اثرگذاری.»
مفهوم‌شناسی سینمای متعهد، دینی و انقلابی
برای
دستیابی به خطوط اصلی سینمای متعهد و انقلابی لازم است تعاریف رهبر انقلاب
از سه مفهوم هنر (و در اینجا سینمایِ) متعهد، دینی و انقلابی مورد توجه و
تبیین قرار گیرد. در منظومه‌ی فکری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای این مفاهیم به
مثابه دایره‌هایی متداخل و مرتبط با هم مورد توجه هستند. هر یک از این سه،
اثرگذاری خاص خود را داشته و یک تولید سینمایی براساس مضمون و فرم و نحوه‌ی
پرداخت می‌تواند به صورت همزمان متعهد، دینی و انقلابی یا هریک از اینها
باشد:
۱. سینمای متعهد
«جایگاه والای انسان و تعهد او به سایر انسان‌ها» زمینه‌ی اصلی طرحِ هنرِ متعهد در اندیشه‌ی آیت‌الله خامنه‌ای است:
«بعضی
کسان می‌گویند در هنر متعهد، کلمه‌ی اول با کلمه‌ی دوم تناقض دارد. هنر،
یعنی آن چیزی که مبتنی بر تخیل آزاد انسان است و متعهد، یعنی زنجیر شده؛
این دو چگونه با هم می‌سازد!؟ این یک تصور است؛ البته تصور درستی نیست. بحث
مسئولیت و تعهد هنرمند، قبل از هنرمند بودن او به انسان بودن او
برمی‌گردد. بالأخره یک هنرمند قبل از این‌که یک هنرمند باشد، یک انسان است.
انسان که نمی‌تواند مسئول نباشد. اولین مسئولیتِ انسان در مقابل
انسان‌هاست. اگرچه انسان در مقابل طبیعت و زمین و آسمان هم تعهد دارد، اما
مسئولیت بزرگ او در قبال انسان‌هاست.»
۲. سینمای دینی
نشر حقایق
و معارف دینی و ماندگارسازی آن در ذهن مخاطبان» گزاره‌ی اصلی در تعریف
مفهوم سینمای دینی از دیدگاه رهبر انقلاب است: «هنر دینی آن است که بتواند
معارفی را که همه‌ی ادیان - و بیش از همه، دین مبین اسلام - به نشر آن در
بین انسان‌ها همت گماشته‌اند و جان‌های پاکی در راه نشر این حقایق نثار شده
است، نشر دهد، جاودانه کند و در ذهن‌ها ماندگار سازد. این معارف، معارف
بلند دینی است ... هنر دینی این معارف را منتشر می‌کند؛ هنر دینی عدالت را
در جامعه به صورت یک ارزش معرفی می‌کند؛ ولو شما هیچ اسمی از دین و هیچ
آیه‌ای از قرآن و هیچ حدیثی در باب عدالت در خلال هنرتان نیاورید.
۳. سینمای انقلابی
در
بحث سینمای انقلابی عمده‌ی توجه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به «حرکت بزرگ و
افتخار‌آمیز ملت ایران در جریان انقلاب اسلامی» و رسیدن به دستاوردهای مهم
در عرصه‌های گوناگون است. اگر صحنه‌ی عظیم تلاش‌ها و مجاهدت‌های ملت در طول
دوران مبارزات تاریخی خود و رسیدن به پیروزی‌های گوناگون و نیز مقاومت در
مقابل توطئه‌ها و فشارهای دشمنان در طول سالیان متمادی را به عنوان تابلویی
زیبا فرض کنیم، از نگاه رهبر انقلاب مسئولیتِ مهم سینمای انقلابی روایتِ
این عظمت‌ها و زیبایی‌هاست. بنابراین مطالبه‌ی سینمای انقلابی «برگرفته از
یک نگاهِ زیباشناختی در زمینه‌ی هنر» است.
جمع‌بندی
چنانکه از
بیانات رهبر انقلاب به دست آمد نگاه ایشان به حقیقتِ هنر از «جنس الهی»
بوده و آن را دارای کارکردهای مهم، اثرگذار و کلیدی در روند پیشرفت کشور
می‌دانند؛ چراکه سینما به عنوان هنری جذاب و اثرگذار در سطح اجتماع
می‌تواند زمینه‌ساز پرورش انسان‌هایی امیدوار و دارای اعتماد به نفس بوده
یا بالعکس، افراد را زیر سؤال برنده‌ی افتخارات بار بیاورد: «شما
[سینماگران] میتوانید این نسل را یک نسل پیشرونده، امیدوار، پُرشوق، معتقد
به خود و معتقد به ارزش‌های اسلامی و ملىِ خود بار بیاورید؛ و همین‌طور
میتوانید این نسل را شرمنده، پشیمان، زیر سؤال برنده‌ی افتخارات گذشته و
زیر سؤال برنده‌ی افتخار انقلاب و دفاع مقدس بار بیاورید.»
براساس
این جایگاه مهم است که هنرمند در برابر انسان، معارف والای دینی و مضامینِ
گرانسنگ مسئولیت پیدا کرده و نمی‌تواند بی‌توجه به ارز‌ش‌ها و زیبایی‌ها به
فعالیت و تولید هنری و سینمایی بپردازد و اگر کسانی با چنین درکی از سینما
و براساس این جهت‌گیری به عرصه‌ی سینما و فیلم‌سازی ورود کنند فعالیت‌شان
«جهاد» محسوب خواهد شد: «شما برای آن تابلوی پرشکوه و پر از
ریزه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کاری و ظرافت و زیبائی آئینه می‌شوید. خود این کار فرهنگی و
کار هنری شما که روایت آن جهاد مقدس هست، جهاد است.»
