در فضای مجازی هم باید روزه بگیریم؟

ایام ماه مبارک رمضان فرصتی استثنایی برای همه ماست. تفاوتی نمی‌کند از کدام قوم و قبیله و نژاد باشیم؛ این ماه از سوی پروردگار یکتا برای ما یندگان گناهکارش به‌عنوان راهی برای هرچه نزدیکتر شدن به ذات مقدسش در نظر گرفته شده است.

در عصری که فناوری تا خصوصی‌ترین ابعاد زندگی ما را با دقتی مثال‌زدنی مورد بررسی قرار داده و شبکه‌های مختلف اجتماعی و نرم‌افزارهایی که ظاهراً نقش ایجاد ارتباط میان ما و دیگران را ایفا می‌کنند، ریزترین اطلاعت شخصی‌مان را به مراکز اطلاعاتی مختلف در نقاط گوناگون دنیا منتقل می‌کند، سئوالی مهم ایجاد می‌شود که باید به آن پاسخ گفت.

مگر نه آن است که در زندگی واقعی و دنیای حقیقی، روزه‌داری علاوه بر گرسنگی و تشنگی کشیدن، شامل بازداشتن اعضا و جوارح بدن از انواع گناهان می‌شود؟

قال امیرالمومنین علیه السلام: الصیام اجتناب المحارم کما یمتنع الرجل من الطعام و الشراب. امیرالمومنین علیه السلام فرمود: «روزه پرهیز از حرام‌ها است همچنان‌که شخص از خوردنى و نوشیدنى پرهیز مى‏کند.» (بحار ج ۹۳ ص ۲۴۹)

به‌راستی آیا انسان امروزی که خود را مدیون محصولات برآمده از فناوری دانسته و استعدادی عجیب در شکستن حریم‌ها و حرمت‌ها دارد، می‌تواند میان مفهوم والای روزه‌داری و حضور در فضای مجازی، هماهنگی و توازن ایجاد کند؟

امروز در فضای مجازی، بخشی بزرگ از محتوای تصویری و نوشتاری قرار گرفته در اینترنت، شامل تولیدات مبتذل، مستهجن و ضداخلاقی می‌شود. قبول کنیم یا نه، این‌گونه تولیدات عملاً به‌صورت ناخواسته در اختیار کاربران عادی قرار می‌گیرد.

از سوی دیگر و هم‌زمان با تبلیغ و گسترش روزافزون شبکه‌های اجتماعی خارجی و نرم‌افزارهای ظاهراً ارتباطی همچون تلگرام، فضایی متفاوت و گاه در تضاد با عقاید و اخلاق اسلامی به وجود آمده است که تا یک قدمی همه ما پیش آمده است.

صفحات مبتذل فیس‌بوک و اینستاگرام، گروه‌ها و کانال‌های مستهجن و ضددینی تلگرام و نمونه‌های متعدد دیگر، از جمله مکان‌هایی هستند که اجازه روزه‌داری در فضای مجازی را از ما سلب می‌کنند.

یقیناً روزه‌داری واقعی ربطی به آن ندارد که در فضای مجازی قرار داریم یا در فضای حقیقی. اگر قرار است چشم و گوش و زبان و دست ما در روزه به سر ببرد و مرتکب گناه نشود، این حکم برای فضای مجازی هم صادق است.

به‌راستی وقتی فلان شایعه که موجب هتک حیثیت یک مسلمان می‌شود به دستان ما و شما و به سرعت در فضای مجازی بازنشر می‌شود، دیگر چه جایی برای روزه ماندن دست‌هایمان باقی می‌ماند؟

وقتی کلیپ‌ها و فیلم‌های مختلف به بهانه خنده، کنجکاوی، خبررسانی و مواردی از این قبیل در میان گروه‌های تلگرامی دست‌به‌دست می‌شود و آبروی هیچ کس هم در این میان اهمیت ندارد، چرا باید امید داشته باشیم که روزه‌داری در فضای مجازی هم امکان‌پذیر است؟

کسی نمی‌تواند بگوید که فناوری مطلقاً بد و مضموم است. هیچ فردی هم نمی‌تواند ما را وادار کند تا از محصولات فناوری استفاده نکنیم اما هیچ کس هم نمی‌تواند ادعا کند که چگونگی بهره گرفتن از فناوری، می‌تواند دنیا و آخرت ما را تحت تأثیر قرار دهد.

وقتی به بهانه حضور در جمعی دوستانه یا به دلیل قرار گرفتن در فضایی خاص، ادبیات نوشتاری و کلامی یک کاربر فضای مجازی به سمت فحاشی و بی‌ادبی کشیده می‌شود، شاید بتوان گفت که دیگر اثری از روزه او در فضای مجازی باقی نمی‌ماند.

بهتر است تعارف را کنار بگذاریم و بدون رودربایستی شرایط موجود را بررسی کنیم. حقیقت آن است که حضور در فضای مجازی مادامی که از شبکه ملی اطلاعات خبری نیست می‌تواند آثار مخرب اخلاقی و فرهنگی داشته باشد.

تا زمانی که رقبای شبکه‌های اجتماعی و نرم‌افزارهای ارتباطی ایرانی-اسلامی، با حمایت مسئولان اجرایی داخلی و سرمایه‌گذاری دشمنان قسم خورده ما در حال یکه‌تازی در تلفن‌های همراه ما هستند، نمی‌توان امید به بهبود اوضاع فعلی داشت.

تا زمانی که دولت یازدهم و وزارت ارتباطات، بر گسترش دسترسی به اینترنت تأکید کرده و برنامه مشخصی برای بالا بردن سطح فرهنگ کاربران آن ندارند، باز هم نمی‌توان توقع داشت که روزه‌هایمان در اینترنت، واقعاً روزه باقی بماند.

از سوی دیگر اما بخش دیگری از مسایل به خود کاربران بازمی‌گردد. این بنده و شما هستیم که می‌توانیم از فرصت ماه مبارک رمضان برای بهبود دیدگاه‌مان درباره اینترنت و شبکه‌های اجتماعی استفاده کنیم.

این ماه فرصت خوبی است که با دقت بیشتر، موارد مشکل‌ساز را شناسایی کنم. این امر کمک می‌کند تا در سایر ایام سال، بتوانیم حضور نسبتاً سالم در فضای مجازی و اینترنت داشته باشیم.

به یاد داشته باشیم که روزه‌دار باید در همه احوال روزه خود را حفظ کند. قوانین و احکام شرعی و قواعد مترقی اخلاق اسلامی، ارتباطی به حضور شما در فضای مجازی یا دنیای حقیقی ندارد و هر مسلمانی موظف است در ثانیه‌ثانیه‌های عمر خود، به آنها عمل کند.

مبادا حضور در فضای مجازی، ما را به این توهم نزدیک کند که می‌توانیم ضمن لذت بردن از گناه، بار آن را از روی دوش خود برداریم.